Հովհաննես Թադեւոսի Թումանյան ՝ հայ մեծագույն գրող ու բանաստեղծ, հասարակական
գործիչ։ Ծնվել է 1869 թվականի փետրվարի 7-ին, Լոռվա Դսեղ գյուղում` հոգեւորականի ընտանիքում։
Թումանյանի պոեմներից, բալադներից ու հեքիաթներից շատերի հիմքում ընկած է ժողովրդական
բանահյուսությունը։ Օրինակ՝ «Թմկաբերդի առումը» (1902, հրտ. 1905թ) հիմնված է ժողովրդական
առասպելի վրա, ինչպես նաեւ «Ախթամար», «Փարվանա», «Սասունցի Դավիթ» պոեմները, «Մի կաթիլ
մեղր» հեքիաթը։
Հովհաննես Թումանյանը վախճանվել է 1923 թ. մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում, Մոսկվայում։
ԱՆՈՒՇ
Նախերգանք
ՀԱՄԲԱՐՁՄԱՆ ԳԻՇԵՐԸ
Բազմած լուսնի նուրբ շողերին,
Հովի թևին` թըռչելով`
Փերիները սարի գըլխին
Հավաքվեցին գիշերով:
-Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի
Չըքնաղագեղ ոգիներ,
Եկե՜ք, ջահել սիրահարի
Սերը ողբանք վաղամեռ:
Օխտն աղբյուրից ջուր է առել
Կույս սափորով , լուռ ու մունջ,
Օխտը ծաղկից ծաղիկ քաղել,
Կապել սիրո ծաղկեփունջ:
Ջուրն ու ծաղիկ աստղունք դըրել,
Խընդիրք արել աստղերին,
Փափագ սըրտով խընդիրք արել`
Բարի ժըպտան իր սերին…
Ափսո՜ս, Անու՜շ, սարի ծաղիկ,
Ափսո՜ս իգիթ քու յարին.
Ափսո՜ս բոյիդ թելիկ-մելիկ,
Ափսո՜ս էդ ծով աչքերին…
Ու նըրանց հետ` ցող-արցունքով
Լըցված սըրտերն ու աչեր`
Սարի ծաղկունք տըխուր սյուքով
Հառաչեցին էն գիշեր:
-Վուշ-վու՜շ, Անու՜շ, վուշ-վու՜շ, քուրի՜կ,
Վու՜շ քու սերին, քու յարին…
Վուշ-վու՜շ, Սարո՜, վուշ-վու՜շ, իգի՜թ,
Վու՜շ քու սիրած սարերին…
-Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սարերի
Չըքնաղագեղ ոգիներ…
Երգում էին ողջ գիշեր:
Կանչում էին հըրաշալի
Հընչյուններով դյութական,
Ու հենց շողաց ցոլքն արևի`
Անտես, անհետ չըքացան:
Խոր սուզվեցին ակն աղբյուրի,
Մըտան կաղնին հաստաբուն,
Ու լեռնային վըտակների,
Ալիքները պաղպաջուն:
ԹՄԲԿԱԲԵՐԴԻ ԱՌՈՒՄԸ
Հե՛յ, պարոննե՛ր, ականջ արեք
Թափառական աշուղին,
Սիրո՛ւն տիկնայք, ջահե՛լ տըղերք,
Լա՛վ ուշ դըրեք իմ խաղին։
Մենք ամենքըս հյուր ենք կյանքում
Մեր ծնընդյան փուչ օրից,
Հերթով գալիս, անց ենք կենում
Էս անցավոր աշխարհից։
Անց են կենում սեր ու խընդում,
Գեղեցկություն, գանձ ու գահ,
Մահը մերն է, մենք մահինը,
Մարդու գործն է միշտ անմահ։
Գործն է անմահ, լա՛վ իմացեք,
Որ խոսվում է դարեդար,
Երնե՜կ նըրան, որ իր գործով
Կապրի անվերջ, անդադար։
Չարն էլ է միշտ ապրում անմեռ,
Անե՜ծք նըրա չար գործքին,
Որդիդ լինի, թե հերն ու մեր,
Թե մուրազով սիրած կին։
Ես լավության խոսքն եմ ասում,
Որ ժըպտում է մեր սըրտին.
Ո՞վ չի սիրում, թեկուզ դուշման,
Լավ արարքը, լավ մարդին։
Է՜յ, լա՜վ կենաք, ակա՛նջ արեք,
Մի բան պատմեմ հիմի ձեզ,
Խոսքըս, տեսեք, ո՞ւր է գընում,
Քաջ որսկանի գյուլլի պես։
ՓԱՐՎԱՆԱ
Էսպես անցան շատ տարիներ.
Տըխուր աղջիկն արքայի
Նայե՜ց, նայե՜ց սարերն ի վեր
Ճամփաներին ամայի,
Հույսը հատավ… ու լաց եղավ.
Էնքա՜ն արավ լաց ու կոծ,
Որ լիճ կըտրեց արտասուքը,
Ծածկեց քաղաքն ու ամրոց.
Ծածկե՜ց, կորա՜ն, ինքն էլ հետը…
Այժըմ էնտեղ տըրտմաշուք
Խոր Փարվանա լիճն է ծըփում,
Հըստա՜կ, ինչպես արտասուք:
Ու էն վըճիտ ջըրերի տակ
Ցույց են տալի մինչ էսօր
Ծեր արքայի ճերմակ ամրոցն
Ու շենքերը փառավոր
Քառյակներ
Երկու դարի
արանքում,
Երկու քարի
արանքում,
Հոգնել եմ
նոր ընկերի
Ու հին
ցարի արանքում:
Քանի՜ մահ
կա իմ
սրտում,
Թափուր գահ
կա իմ
սրտում.
Չէ՞ դու
էլ ես
մահացու.-
Մահի ահ
կա իմ
սրտում:
Հին աշխարհքը
ամեն օր
Հազար մարդ
է մտնում
նոր,
Հազար տարվան
փորձն ու
գործ
Սկսվում է
ամեն օր:
Ինչքա՜ն ցավ
եմ տեսել
ես,
Նենգ ու
դավ եմ
տեսել ես,
Տարել, ներել
ու սիրել,
Վատը` լավ
եմ տեսել
ես:
Լինե՜ր հեռու
մի անկյուն,
Լինե՜ր մանկան
արդար քուն,
Երազի մեջ
երջանիկ,
Հաշտ ու
խաղաղ մարդկություն:
Երկու շիրիմ
իրար կից,
Հավերժական լուռ
գրկից,
Թախծում են
պաղ ու
խորհում
Թե` ի՜նչ
տարան աշխարհքից:
Աշնան ամպին
ու զամպին,
Մոլոր նստած
իմ ճմբին,
Լոռու հանդում
մի արտույտ
Նայում է
միշտ իմ
ճամփին:
Բերանն արնոտ
Մարդակերը էն
անբան
Հազար դարում
հազիվ դառավ
Մարդասպան.
Ձեռքերն արնոտ
գնում է
նա դեռ
կամկար,
Ու հեռու
է մինչև
Մարդը իր
ճամփան:
Հե՜յ ագահ
մարդ, հե՜յ
անգոհ մարդ,
միտքդ երկար,
կյանքդ կարճ,
Քանի՜ քանիսն
անցնա քեզ
պես, քեզնից
առաջ, քո
առաջ.
Ի՜նչ են
տարել նրանք
կյանքից, թե
ինչ տանես
դու քեզ
հետ,
Խաղաղ անցի՛ր,
ուրախ անցի՛ր
երկու օրվան
էս ճամփեդ:
Կյանքս արի
հրապարակ, ոտքի
կոխան ամենքի.
Խափան, խոպան
ու անպտուղ,
անցավ առանց
արդյունքի:
Ի՜նչքան ծաղիկ
պիտի բուսներ,
որ չբուսավ
էս հողին…
Ի՜նչ պատասխան
պիտի ես
տամ հող
ու ծաղիկ
տվողին…
Իմ կնունքին
երկինքը` ժամ,
արևը` ջահ
սրբազան,
Ծիածանը նարոտ
եղավ, ամենքի
սերն` ավազան.
Սարը եղավ
կնքահայրս, ցողը`
մյուռոն կենսավետ,
Ու կնքողս
Նա ինքն
եղավ, որ
սահմանեց ինձ
պոետ:
Ամեն մի
սիրտ ցավով
լցվեց մեր
դարում,
Ցավոտ սրտով
աշխարհ լցվեց
մեր դարում.
Ցավոտ աշխարհքն
եկավ լցվեց
բովանդակ
Իմ սիրտը
բաց, իմ
սիրտը մեծ
մեր դարում:
Տիեզերքում աստվածային
մի ճամփորդ
է իմ
հոգին.
Երկրից անցվոր,
երկրի փառքին
անհաղորդ է
իմ հոգին.
Հեռացել է
ու վերացել
մինչ աստղերը
հեռավոր,
Վար մնացած
մարդու համար
արդեն խորթ
է իմ
հոգին:
Հե՜յ ճամփանե՛ր,
ճամփանե՛ր.
Անդարձ ու
հին ճամփաներ,
Ովքե՞ր անցան
ձեզանով,
Ո՞ւր գնացին,
ճամփանե՛ր:
